Hakemi aldatmak (Hayri Pekergin)

Spor karşılaşmalarında hakemi yanıltmaya / aldatmaya neden olan unsurlar uzun süreden beri tartışılıyor.

Bir dönem TBL ligini etkisi altına alan aşırı sertlik ve bununla birlikte gelen hakemi aldatmaya yönelik hareketlerin artık rahatsızlık verici düzeyde artması bugün kadın basketbolunda TKBL ligini etkisi altına almış durumda.

Konunun daha rahatsızlık verici boyutu, hakemi aldatmaya yönelik hareketleri sıklıkla uygulayan oyuncuların yaş ortalamasının giderek düşmesi.

Genç oyuncuların bu gayrı ahlaki durumu giderek normalleştirme yoluna girmesi.

Hatta bazı kulüplerde coachların oyuncularını maç içinde sertlik yapılması konusunda doğrudan talimat vermesi ve motivasyon sağlaması.

Çok aramanıza gerek yok.

Bütün maçlar Youtube da var. Zaman ayırıp belirli antrenör ve takımları izlemeniz yeterli.

Ben birkaç çok rahatsız edici görüntüyü zaten ilgili yetkililerle gayrı resmi olarak paylaştım.

Erkek basketbolu TBL liginde bu sertlik ve hakemi aldatmaya yönelik gayrı etik, gayrı ahlaki hareketler zaman içinde bu konuda yazılan yazılar ve sorunun diğer şekillerde sürekli gündeme gelmesi ile kontrol altına alındı.

Bu süreçte TBL liginin yaş ortalamasının azalması, Bu ligde görevli hakemlerin deneyim seviyesinin yükselmesi, BSL’den TBL’ye oyuncu akışının artması, ilgili kulüp ve coachların farkındalığı önemli faktörler oldu.

Lig seviyesinde oyuncu sayısının azaldığı, elit adayı oyuncu havuzunun giderek küçüldüğü kadın basketbolu TKBL Ligi için, oyuncu mobilitesi ile ilgili yukarıdaki dinamiklerin çalışması mümkün olmayacak.

Bu nedenle tüm tarafların sorumlu ve duyarlı olması gerekiyor.

Aldatma ve hile ile ilgili akademik çalışmalar oyuncunun hakemi aldatmaya yönelmesine neden olan faktörleri açıklayan “Hile Üçgeni” kavramı üzerinde yoğunlaşıyor.

Hakemi aldatma / hile girişiminin hangi amaçla yapıldığına ilişkin araştırmalar, bunu yapanların eylemlerini üç unsurun bir araya gelmesi sonucu gerçekleştirdiklerini ortaya koyuyor.

Bunlar, BASKI, FIRSAT, HAKLI GÖSTERME olarak sıralanıyor. .

Aldatma (Hile) genel bir terim ve çeşitli anlamlar içeriyor.

Hilenin genel içeriğinde sürpriz, dalavere, üçkağıtçılık, kurnazlık, açıkgözlülük, dürüst olmama gibi yollarla birinin (hakemin / kural koyucu / gözlemci) aldatılması yatıyor.

Sportif alanda gerçekleşen aldatma / hile fiilinin etki edilmiş yarışma/maç sonuçları üzerinden mağdur / kurban konumundaki diğer taraflar adına hak edilmiş başarıdan mahrum olma, maddi, itibari ve cezai sonuçları bulunuyor.

Bugün konumuz olmayan doping uygulamaları da aslında bu aldatma / hile kavramının dışında değil.

Hırs ve aldatma olasılığı bir araya geldiğinde yayılmaya başlayan bulaşıcı bir hastalık ortaya çıkıyor.

Örneğin basketbol sahasında bir takımın etkili oyuncusunun faul sayısı, rakip takım oyuncularının hakemi aldatmaya yönelik hareketleriyle bir anda artarak oyunun dengesi değiştirilmeye çalışılıyor.

Oyuncu, yaptığı faul ardından kendini yere atıp kendi fiilini gizlemek rakibe zarar vermeyi hedefleyebiliyor.

“Faulü göstermek” gibi basketbol literatürüne son zamanlarda giren fiiller yeri geldiğinde olağanüstü abartılarak hakem ve rakip haksız yere etki altına alınmaya çalışılıyor.

Kolunu diğer oyuncunun dirseğine dolamak, picklerde bump yerine bilerek kollarının dışı ile darbe vurmak, tutmak, çekmek giderek normalleşiyor.

Maç sırasında rakibi itmek, dirsek atmak, kurallara aykırı olduğunu herkesin bildiği diğer hareketler hedeflere ulaşmak, maç kazanmak için teşvik ediliyor.

ALDATMANIN / HİLENİN TANIMI

Sporda hile, sahtekarlık, yolsuzluk ve usulsüzlük gibi düzensizlikler, kasıtlı olarak yapılan yanlışlıklar olarak tanımlanıyor.

Sporcunun, sporla-takımla bağlantısı olan bir ilgilinin ya da 3. bir kişinin bilinçli olarak menfaat sağlamak amacıyla aldatma içeren davranışlarda bulunması anlamına geliyor.

Bir diğer tanım, oyuncunun ya da diğer kişilerin spor alanında elindeki fırsatları kasıtlı olarak uygun olmayan biçimde kullanarak veya ele geçirerek haksız performans, itibar ya da kazanç sağlaması.

Aldatma ve hile girişimleri, itibari (bireysel başarı, maç kazanma) ve maddi (prim, oynama süresinin artması, antrenörün onayı, yeni bir sözleşme, illegal bahis gelirleri) kazanım amaçlarıyla gerçekleşebiliyor.

HİLE ÜÇGENİ

Haklı Gösterme Unsuru:

Hakemi aldatma / hile fiilini yapan oyuncunun, yaptığı eylemin ahlaki nitelik taşımadığını bilse de kendini haklı gösterme çabası.

Aldatma / hile yapan oyuncu, rakibin bu bedeli “borçlu olduğu” konusunda kendi kendini ikna ediyor.

Örneğin oyuncu aldatma / hile girişimi ardından kendi kendine “geçen pozisyonda o da bana sert faul yaptı ve çalınmadı, ben adaleti sağladım” diyebiliyor.

Oyuncu kendi takımının rakibe göre güç ve deneyim olarak dezavantajlı olduğunu, bu handikabı ancak bu tür davranışlarla dengeleyebileceğini düşünebiliyor. Daha olumsuzu, bu yönde antrenör/yönetim tarafından motive edilmiş bile olabiliyor.

Haklı gösterme çabası yani rasyonalizasyon, aldatma / hile yapan oyuncunun davranışları konusunda kendi kendini haklı çıkarmasını sağlayan iç diyalogu olarak tanımlanıyor.

Baskı / Teşvik Unsuru:

Kulüplerin teknik veya idari yetkililerinin sahada ya da salonda oyuncuların hakemi / kuralları aldatmaya yönelik hileli hareketler yapmasını doğrudan ya da dolaylı olarak teşvik eden veya hakemi yanıltmaya yönelik motivasyon oluşturan tutumları en çok rastlanan baskı unsurları arasında.

Bu baskı unsurlarına bireysel/kollektif başarı hırsı, başarısızlık kaygısı, maddi/itibari beklentiler gibi örnekler eklenebiliyor.

Maddi /İtibari teşvik unsurlarının yanında aldatan/hile yapan oyuncunun bir diğer motivasyon unsuru ne yazık ki açgözlülük.

2007’de kurumsal işyerlerinde hile ile ilgili yapılan bir araştırmada aç gözlülüğün hilenin ana nedeni olduğu belirlenmiş. Vakaların % 63’ünün bu sebeple ortaya çıktığı iddia ediliyor.

Bazı durumlarda oyuncular güya kendilerini öne çıkarmak, becerilerini kanıtlamak ya da rakibe yönelik öç alma duygularıyla aldatma / hile yapabiliyor.

Başlıca Baskı Unsurları:

Kulüp yönetimleri ya da coach tarafından ulaşılması güç hedeflerin verilmesi.

Takımın sıralamadaki durumunun, ligdeki konumunun, sezon için konulan hedeflerin tehlikeye girmesi,

Oyuncuların maddi menfaatlerinin (daha çok süre, yeni bir sözleşme, vb) sonuçlara / performansa bağlı olması,

Kişisel finansal ihtiyaçlar ve kötü alışkanlıklardan doğan baskılar (Kumar tutkunluğu, uyuşturucu kullanımı veya alkol bağımlılığı gibi)

Oyuncuların piyasa koşullarının altında ücretlerle oynatılması, antrenör ve yöneticilerden yöneticilerinden gerekli beğeni ve takdiri görememesi diğer örnekler arasında yer alıyor.

Fırsat Unsuru:

Hakemi aldatma ya da hile girişimi ile ilgili fırsatlar temelde ilgili spor alanında kontrol zayıflıklarından kaynaklanıyor.

Bu konuya yani ilgili otoritenin kontrol zayıflığına yalnızca oyuncuların sahada hakemi aldatmaya yönelik hareketlerini değil, doping, organize şike ve bahis sahtekarlıklarını da eklemek gerekiyor.

Aldatma ve hileye karşı, fırsat faktörü nedenli ortaya çıkabilecek hileli işlemlerle, sahada hakemlik kurumunun etkinlik seviyesi artırılarak, saha dışında oyuncular, antrenörler, kulüp yönetimlerine eğitimler verilerek, düzenleyici / denetleyici kurumların yetki ve yaptırımları arttırılarak mücadele edilebilir.

Fırsat unsurlarına aşağıdaki örnekleri verebiliriz.

• Sahada hakemlerin oyuna hakimiyetinin zayıf olması.

• Kulüplerin başarıyı her koşul altında yücelten etik dışı tutumları

• Üçüncü kişilerle ve ortaklarla yapılan gizli anlaşmalar,

• Hile yapanların cezalandırılacağı disiplinli bir ortamın sağlanmaması,

• İlgili spor dalında hakemler, gözlemciler ve federasyon çalışanlar arasında bilgi akışının zayıf olması,

• Kulüp ve federasyon yönetimlerinde umursamazlık, bilgi ve yetkinlik eksikliği,

Bu yazının okurları konu ile ilgili kendi deneyimlerinin göz önüne getirdikleri zaman hakemi aldatmaya yönelik girişimlerin, sahadaki aşırı sertlikle birlikte kol kola ilerlediği kolaylıkla görebilir.

TBL’de olduğu gibi TKBL’de, bu olumsuzlukların yetkililerin farkındalığı, kulüplerin duyarlılığı ile BGL gibi daha aşağı liglere yayılmadan kontrol altına alınması gerekiyor.

Bu olmadığı takdirde zaten yapısal sorunları büyük olan basketbolumuz başka açılardan gelen zararlar ile daha da geri gidebilir.

Twitter: @hayripekergin

Hakemi aldatmak (Hayri Pekergin)

Paylaş

Yorumlar Okunma: 4938